W 2021 roku nasza Fundacja prowadziła prace konserwatorskie na cmentarzu w Kutach. Tym razem pracowaliśmy przy nagrobku Bogdana Romaszkana.

Możemy znaleźć informacje w księgach metrykalnych kościoła obrządku ormiańsko-katolickiego w Kutach, że został on ochrzczony 18.01.1813 roku. Znajduje się tam zapis o Deodacie Romaszkanie ( po polsku Bogdanie), który był synem Jana Dzarugieiwcza ( Zarugiewicza) Romaszkana i Katarzyny z domu Osadca ( córki Krzysztofa Osadcy).
Bogdan Romaszkan prawdopodobnie ożenił się w Kutach 31.01.1843 roku ze swoją daleką kuzynką, gdyż w księdze metrykalnej jest zapis, iż młodzi otrzymali dyspensę od 3 stopnia pokrewieństwa, Rypsymą Osadcówną ( córką Zachariasza Osadcy). Panna młoda w dniu ślubu miała 18 lat, pan młody 30. Świadkami na ślubie, błogosławionym przez ks. Krzysztofa Abrahamowicza proboszcza parafii kuckiej, byli Grzegorz i Anna Osadcowie.
Bogdan ( Deodat ) Romaszkan zmarł 7 sierpnia 1893 roku przypuszczalnie w Kutach jednak nie możemy tej informacji potwierdzić ze względu na braki w księgach metrykalnych kuckich z tego okresu.
W grobie pochowany został również Zacharyasz Romaszkan przypuszczalne syn vice burmistrza urodzony w 1846 roku, zmarły 30.08.1902

Pierwsze prace inwentaryzacyjne i porządkowe prowadzone były przez nas już w roku 2008, zaś w 2009 zostały przeprowadzone prace przy cokole, którego duże ubytki mogły doprowadzić do zawalenia całego nagrobka. Nagrobka ważnego dla społeczności ormiańskiej, bo jest to nagrobek v-ce burmistrza Kut. Prace te pozwoliły na zachowanie pomnika minionej chwały do roku 2021 w takim stanie, aby mogła zostać przeprowadzona profesjonalna ratująca go konserwacja.
Jak wspomniałam wyżej w grobie, na którym ustawiony jest nagrobek spoczywają dwie osoby - ojciec i syn. Z dużym prawdopodobieństwem możemy stwierdzić, że żona Bogdana ( Deodata) i matka Zacharyasza nie spoczywa w tym samym grobowcu. Podczas naszych prac inwentaryzacyjnych odnaleźliśmy nagrobek Rypsymy Romaszkanowej urodzonej w 1925 roku - zmarłej w 1849 - w zupełnie innym miejscu na kuckim cmentarzu.

W 2009 roku przeprowadziliśmy następujące prace:
1) Wykarczowanie krzaków, usunięcie wszelkich roślin porastających pole grobowe;
2) Oczyszczenie mechaniczne przy pomocy łopatek, skalpeli i szczotek całej powierzchni nagrobka z porastających ją mchów i porostów;
3) Uzupełnienie ubytków podmurówki, wmurowanie luźnych cegieł na zaprawę cementowo-wapienną z piachem i otynkowanie całej powierzchni podmurówki tynkiem cementowo – wapiennym;
4) Spryskanie nagrobka substancją mchobójczą a pola grobowego roztworem herbicydu.

W roku 2021 Fundacja Armenian Foundation dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej ( środki pochodzące z Funduszu Promocji Kultury) przeprowadziła prace remontowo - konserwatorskie przy nagrobku Bogdana Romaszkana na cmentarzu w Kutach.
W prowadzonym przez Fundację Armenian Foundation spisie inwentaryzacyjnym nagrobek wiceburmistrza Bogdana Romaszkana ma numer 94.
Czas i miejsce powstania obiektu: 1893rok, Kuty / obecnie Ukraina.
Warsztat: nieznany.
Materiał: wapień, płyty marmurowe: marmur biały, marmur szary, zaprawa cementowa, cegły.
Technika wykonania: kucie, ciosanie, wylewanie, murowanie, tynkowanie.
Wymiary:
Płyta - wysokość: 12 cm, szerokość: 61cm, długość: 191cm;
cokół - podstawa wysokość: 194cm; szerokość: f.115cm, b.100cm,
trzon f.i b. szerokość: 41cm;
krzyż wysokość: 90cm, szerokość: 45cm
Termin wykonania prac konserwatorskich: lipiec - październik 2021r.
Opis stanu zachowania i przyczyny zniszczeń.
Trzon nagrobka (cokół), trzy stopnie, krzyż i pozioma płyta zostały wykonane, wykute z kamienia wapiennego. Pierwszy stopień – cokół pionowego elementu nagrobka jest wykonany z betonu ( prawdopodobnie element wtórny ). W celu zniwelowania spadku podłoża, pod posadowieniem nagrobka, pionowe ścianki cokołu betonowego zostały wylane w nierównych wysokościach. Część pionowa - cokół wraz z krzyżem, są przechylone i nie posiadają styku z leżąca płytą nagrobną, nieznacznie przechyloną w poziomie. Wokół nagrobka widoczne pozostałości zlasowanych cegieł, prawdopodobnie ślady bordiury okalającej poziomą płytę ( po podniesieniu płyty zauważono leżące pod nią cegły – elementy bordiury i posadowienia ). Całość nagrobka pokryta jest luźnymi nawarstwieniami mineralnymi, ziemią, humusem i nawarstwieniami biologicznymi w postaci - mchów, porostów, pleśni itp. Powierzchnia wapienia wyraźnie zerodowana, pokryta nawarstwieniami mineralnymi w postaci szarej i czarnej wtórnej warstwy o zróżnicowanej grubości. W płycinach cokołu nagrobka widoczne są wklejone dwie płyt marmurowe z inskrypcjami.

Szara płyta umieszczona w przedniej ściance cokołu z wykutą inskrypcją o następującej treści :
†
Tu spoczywa
Ś.p.Bogdan a Jan
Romaszkan
wice burmistrz
miasta Kut
*.w.r.1813 †7sierp.1893
prosi o pozdrowienie
anielskie

Biała płyta marmurowa, o treści:
Tu spoczywa
ś.p.
ZACHARYASZ
ROMASZKAN
ur. 1846 zm.30/8 1902.
Prosi o pozdrowienie ANIELSKIE!

umieszczona w niszy prawej ściany cokołu. Znaczna część powierzchni elementów wapiennych przemalowana jest farbą emulsyjną lub elewacyjną w kolorze ugrowo-żółtym. Widoczne są liczne uszkodzenia, spękania i wykruszenia fundamentów betonowych, na których posadowiony jest nagrobek. Widoczne są ubytki wapienia, szczególnie w dolnej partii pierwszego stopnia i ślady uzupełnień powierzchni kamienia wykonane z zaprawy cementowej. Detale elementów dekorujących cokół i krzyż wyraźnie rozmyte i zatarte. Zauważalne są liczne ubytki spoin łączących wszystkie kamienne elementy nagrobka oraz liczne ubytki tynku na betonowych, wylanych elementach kompozycji. Pole grobowe zarośnięte jest wysoką trawą, samosiejkami krzewów i drzew wrastających korzeniami pod poziomą płytę nagrobka. Zły stan zachowania nagrobka spowodowany jest długotrwałym oddziaływaniem czynników atmosferycznych wpływających destrukcyjnie na materię kamienia wapiennego, płyt marmurowych, wylewkę betonową i elementy ceramiczne. Długotrwały brak opieki, brak systematycznego usuwania szkodliwych nawarstwień organicznych i mineralnych pokrywających grubymi warstwami wszystkie elementy nagrobka, oraz prawdopodobne dewastacje - pozbawienie wapiennej, płyty poziomej oryginalnej bordiury ceglanej, chroniącej przed porastaniem warstwami organicznymi i samosiejkami roślin oraz przemalowanie części nagrobka farbą elewacyjną, uszczelniającą i blokującą wymianę gazową powierzchni kamienia wapiennego, doprowadziły do zniszczeń jego powierzchni
i destrukcji elementów mineralnych i ceramicznych oraz do złego stanu zachowania nagrobka.

Program prac porządkowych i konserwatorskich:
1. Mechanicznie usunięcie chwastów, samosiejek drzew i krzewów porastających pole grobowe i nagrobek.
2. Oczyszczenie powierzchni nagrobka myjką ciśnieniową.
3. Odsłonięcie fundamentów nagrobka.
4. Wypoziomowanie poziomej płyty nagrobka.
5. Zdemontowanie pozostałości podmurówki z cegieł i pozostałości uszkodzonego fundamentu posadowienia płyty.
6. Oczyszczenie zdemontowanych cegieł.
7. Wypoziomowanie cokołu z krzyżem.
8. Wzmocnienie, odbudowanie fundamentu nagrobka.
9. Wykonanie nowej wylewki pod ceglaną podmurówkę poziomej płyty.
10. Zrekonstruowanie podmurówki z cegieł i osadzenie na niej poziomej płyty.
11. Zespolenie poziomej i pionowej część nagrobka.
12. Oczyszczenie całości nagrobka metodami mechanicznymi, częściowo przez piaskowanie.
13. Chemiczne oczyszczenie powierzchni nagrobka.
14. Oczyszczenie i przeszlifowanie powierzchni płyt inskrypcyjnych wraz z poprawieniem / uczytelnieniem liter.
15. Wykonanie rekonstrukcji ubytków powierzchni kamienia i ubytków spoin gotową zaprawą mineralną dedykowaną wapieniom, piaskowcom i ceramice.
16. Nałożenie nowej warstwy zaprawy na betonowe elementy nagrobka.
17. Wykonanie impregnacji wzmacniającej strukturę kamienia preparatem krzemoorganicznym.
18. Wykonanie unifikacji kolorystycznej uzupełnień powierzchni nagrobka.
19. Wykonanie hydrofobizacji całej powierzchni obiektu.
20. Wykonanie dezynfekcji obiektu.
21. Wyrównanie i utwardzenie przestrzeni wokół nagrobka;
22. Spryskanie pola grobowego i terenu wokół nagrobka preparatem chwastobójczym i przeciw wzrostowi roślin.

Opis przebiegu prac porządkowych i konserwatorskich:
1. Mechanicznie usunięto chwasty, samosiejki drzew i krzewów porastających przestrzenie pomiędzy nagrobkami.
2. Wstępnie umyto całą konstrukcję myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
3. Odkopano i odsłonięto fundament nagrobka.
4. Przy pomocy dźwigu - trójnogu podniesiono i przesunięto poziomą płytę nagrobka.
5. Zdemontowano podmurówkę z cegieł, na której była osadzona płyta.
6. Oczyszczono od zaprawy wszystkie cegły.
7. Usunięto pozostałości fundamentu spod ceglanej podmurówki.
8. Przy pomocy kolejowych lewarków podniesiono w celu wypoziomowania główny element konstrukcyjny nagrobka (cokół z krzyżem).
9. Usunięto uszkodzone fragmenty fundamentu.
10. Wzmocniono fundament zaprawą betonową.
11. Wypoziomowano i osadzono na fundamencie cokół z krzyżem.
12. Wykonano wylewkę nowego fundamentu pod ceglaną podmurówkę poziomej płyty.
13. Z oczyszczonych cegieł ustawianych na sztorc, wymurowano podmurówkę pod poziomą płytę.
14. Osadzono poziomą płytę na ceglanej podmurówce.
15. Zespolono poziomą i pionową część nagrobka przy użyciu mineralnej zaprawy do uzupełniania kamienia i cegły - RM firmy Remmers.
16. Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa fimy Karcher.
17. Oczyszczono mechanicznie całą powierzchnię nagrobka, przy pomocy pędzli, szczotek, szpachelek, noży, skalpeli z porastających kamień mchów, porostów i zalegających luźnych nawarstwień ziemi oraz liści itp.
18. Umyto całość obiektu myjką ciśnieniowa firmy Karcher;
19. Całość nagrobka oczyszczono chemicznie wykorzystując środek do czyszczenia powierzchni kamienia naturalnego - Clean Galena max, firmy Remmers.
20. Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
21. W celu doczyszczenia wypiaskowano trudnodostępne elementy nagrobka.
22. Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
23. Przeszlifowano tablice inskrypcyjne wykorzystując miękkie tarcze polerskie.
24. Poprawiono, uczytelniono liternictwo.
25. Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
26. Wykonano spoinowanie i uzupełnienie ubytków powierzchni przy pomocy gotowej zaprawy mineralnej Remmers - RM dedykowanej do uzupełniania kamienia i cegłyoraz Remmers - FM ECC dwukomponentowej mineralnej zaprawy do spoinowania, modyfikowanej żywicą epoksydową oraz białym cementem i pyłem z kruszywa wapiennego.
27. Otynkowano betonowe części nagrobka zaprawą na cemencie budowlanym z wypełniaczem z kruszywa i pyłu wapiennego.
28. Umyto całość konstrukcji myjką ciśnieniowa firmy Karcher.
29. Kilkakrotnie wykonano dezynfekcję obiektu preparatem bakterio - grzybo- glonobójczym do czyszczenia i gruntowania zanieczyszczonych powierzchni mineralnych - BFA firmy Remmers - zabieg ten był wykonany kilkakrotnie przez cały okres trwania konserwacji nagrobka.
30. Zaimpregnowano całą powierzchnię nagrobka preparatem krzemoorganicznym, wzmacniającym wapień - KSE 300 HV, firmy Remmers - zabieg ten powtórzono trzykrotnie.
31. Wykonano unifikację kolorystyczną powierzchni rekonstruowanych przy użyciu farby wapiennej z dodatkiem pyłu wapiennego - Color CL Fill Historic firmy Remmers.
32. Trzykrotnie wykonano hydrofobizację całej powierzchni obiektu, impregnatem hydrofobizującym na bazie silanów i siloksanów - Funcosil WS, firmy Remmers.
33. Wyrównano i utwardzono pole grobowe i przestrzeń wokół nagrobka.
34. Kkilkakrotnie spryskano pole grobowe i teren wokół nagrobka preparatem chwastobójczym i przeciw wzrostowi roślin - Roundup.

Spis materiałów i narzędzi użytych podczas prac:
• Roundup – środek do chemicznego odchwaszczenie terenu wokół nagrobka;
• Środki do czyszczenia , do dezynfekcji i wzmocnienia kamienia:
Remmers – BFA - bakterio- grzybo- i glonobójczy środek kompozytowy do czyszczenia i gruntowania zanieczyszczonych i zagrożonych zanieczyszczeniem biologicznym materiałów budowlanych.
Clean Galena max – Remmers -- środek do bezemisyjnego czyszczenia historycznych powierzchni kamienia naturalnego.
Remmers - KSE 300 HV- krzemoorganiczny, specjalny preparat wzmacniający do wapienia, oparty na estrach kwasu krzemowego (KSE) i specjalnych substancjach nadających przyczepność.
• Preparat do hidrofobizacji:
Remmers - Funcosil WS -impregnat hydrofobizujący na bazie silanów i siloksanów, w postaci emulsji wodnej.
Zaprawy renowacyjne:
Remmers – RM-- mineralna zaprawa do uzupełniania kamienia i cegły.
Remmers - FM ECC - dwukomponentowa mineralna zaprawa do spoinowa, modyfikowana żywicą epoksydową.
Pozostałe materiały i narzędzia:
• Myjka ciśnieniowa karcher
• Piaskarka z szerokim wachlarzem dysz
• Dźwig-trójnóg
• Lewarki kolejowe
• Szlifierka kątowa
• Polerka elektryczna
• Cement budowlany
• Cement budowlany – biały
• Wypełniacze mineralne: żwir, piasek; kruszywo i pył wapienny;
• Tłuczeń kamienny i otoczaki;
• Szare mydło w płynie;
• Szpadle i łopaty;
• Grabie;
• Szpachle i kielnie;
• Noże szewskie i skalpele;
• Papier ścierny w różnych gradacjach;
• Kamienie ścierne;
• Szczotki ryżowe;
• Szczotki druciane średnio twarde;
• Pędzle;
• Taśmy miernicze;
Zalecenia dla użytkownika:
Należy systematycznie oczyszczać pole grobowe z samosiejek, drzew, krzewów i innej roślinności zasiedlającej pole grobowe. Należy oczyszczać z luźnych zanieczyszczeń, myć i regularnie dezynfekować powierzchnię nagrobka oraz powtarzać hydrofobizację i impregnację kamienia stosownymi preparatami krzemoorganicznymi.